Văn chỉ là một dạng di tích vật thể, nơi đây được hình thành và tồn tại trên đất nước ta trước cách mạng tháng Tám. Trước đây, khắp các vùng Bắc – Trung – Nam, ở đâu cũng có loại hình di tích này, nhưng được gọi với nhiều tên gọi khác nhau. Tùy từng vùng cụ thể mà nó được xây dựng nhiều hay ít, song thường thì nơi nào có nhiều người đỗ đạt trong các kỳ thi khoa bảng, người ta đều xây Văn chỉ.
Khác với đình, chùa ở điểm đình, chùa là do làng bỏ tiền ra xây, và hầu như đều có sắc phong của vua ban. Còn Văn chỉ chủ yếu do những bậc đỗ đạt bỏ tiền ra xây, ruộng đất đều do họ tự nguyện hiến. Đồng thời, Văn chỉ khác với đình làng là ở đó không phải là nơi sinh hoạt làng xã, mà chỉ dành cho những tầng lớp có học mà thôi. Đứng đầu Văn chỉ không phải là người cao tuổi, hoặc chức sắc của làng, xã mà do những bậc khoa bảng bầu ra – thông thường là những bậc đại khoa trong vùng. Văn chỉ Tuy Phước được xây dựng từ năm 1843 với mục đích thờ Đức Khổng Tử. Hàng năm cứ đến ngày mất của ông, các nho sĩ trong vùng đến Văn chỉ để làm lễ bái vọng. Văn chỉ Tuy Phước quy định mỗi năm tổ chức lễ tại đình 2 ngày vào mùa xuân và mùa thu, sau lễ có tổ chức hát tuồng, xướng họa và bình giải thơ văn. Từ năm 1843 đến trước 1945, đây là giai đoạn đình Văn chỉ được hình thành và hoạt động liên tục, người có công lập nên Văn chỉ Tuy Phước là cụ Lê Đại Cang, cụ từng giữ các trọng trách như Tham tán đại thần bố chánh, sau giữ chức Tổng đốc dưới triều Gia Long đến thiệu Trị. Sau khi bỏ tiền xây dựng đình Văn chỉ, cụ đã lập ra ban quyên góp tiền của, ruộng đất, xây dựng Văn chỉ do cụ đứng đầu, hiến đất do Án sát Trần Văn Điển. Đến năm 1843 ngôi đình được xây xong và khánh thành. Cụ Lê Đại Cang vừa là bậc đại khoa trong vùng, kèm theo uy tín của mình, cụ đã tập hợp tất cả nho sĩ quê Tuy Phước lại thành những hội viên, sau đó bầu ra ban trị sự. Đứng đầu ban trị sự này là chánh Văn chỉ - cụ Đào Phan Duân, đậu Phó bảng khoa Ất Mùi năm 1895.
Đình Văn chỉ hiện nay được xây trên nền cũ theo lối tân kỳ, thời kỳ đầu chỉ một gian phòng duy nhất có bốn bàn thờ, đó là bàn thờ đức Khổng Tử, bàn thờ từ phối, bàn thờ thập triết và bàn thờ Thập nhị hiền, hiện nay các bàn thờ đó không còn. Đến năm 1962 cho xây thêm thánh môn và nới rộng ra thêm hai đầu đông và tây mỗi bên mỗi gian nữa như hiện nay. Đình mái lợp ngói mới, được trang trí hình đầu rồng theo đề tài lưỡng long tranh châu, các tầu đao có trang trí lá lan đằng. Nhìn từ phía trước, gian chính tiền sảnh đổ mái bằng, phía trước tiền sảnh tạo các ô hộc, cách quảng các ô là những trụ biểu bên trên phía trước có gắn hai tượng kỳ lân đã bị đập vỡ chỉ còn dấu tích ngang chính giữa được thiết kế một khoảng trống hình cuốn thư, chính giữa đề 3 chữ lớn “Khổng Tử Thánh”.
Đình Văn chỉ là một di tích lịch sử bởi vì địa điểm này gắn liền với lịch sử hình thành nên vùng đất Tuy Phước. Không những thế nó còn có giá trị về lịch sử khi nghiên cứu lịch sử văn hóa vùng đất Tuy Phước, không thể bỏ qua được chi tiết đình Văn chỉ, bởi nó biểu tượng cho sự hiếu học của vùng đất, nơi đây từng là nơi các nhân tài Khoa bảng được mọi người trong vùng kính trọng, họ không những là biểu tượng về cốt cách lối sống, mà còn được xem như một gia tài của làng xã, một biểu tượng về sự học được mọi thế hệ noi theo. Mặt khác, chính Văn chỉ là di tích gắn liền với lịch sử chống ngoại xâm, Cách mạng Tháng Tám là một sự kiện trọng đại, Văn chỉ là di tích gắn liền với sự kiện ấy, chính nơi đây đã tổ chức đại hội thành lập ra Đảng bộ Tuy Phước. Khi nghiên cứu sự kiện cướp chính quyền cách mạng tháng 8/1945 không thể bỏ qua được nguồn tư liệu quan trọng đó. Cho nên Văn chỉ có một giá trị lịch sử.
Về văn hóa, Văn chỉ là một sự biểu hiện của việc tôn sư trọng đạo, nơi tập trung mọi luồng tư tưởng tiến bộ nhất của đương thời. Có lẽ những gì tinh túy nhất đều được hội tụ tại Văn chỉ. Nếu đi sâu nghiên cứu về lễ và hội trong Văn chỉ ta mới thấy hết được sự ảnh hưởng của Nho giáo trong tầng lớp trí thức, không những thế mà nó còn tồn tại, ăn sâu mạnh mẽ trong làng xã Việt Nam trong lịch sử, cho đến nay nó vẫn thể hiện một sức sống mãnh liệt.
Qua việc lễ thần thánh tại đình được tổ chức theo định kỳ có rất nhiều ý nghĩa: trước hết là để tỏ lòng biết ơn đối với sự phù hộ của thần thánh và cầu mong thần tiếp tục phù hộ cho dân làng, ngoài ngày tế lễ, còn là dịp họp mặt các nho sĩ trong vùng tại địa điểm thiêng liêng để thắt chặt thêm tình đoàn kết gắn bó, củng cố thêm sự thống nhất giữa các hội viên.
Việc họp mặt các vị Khoa bảng hàng năm tại Văn chỉ phản ánh một thực tế đó là địa vị của kẻ sĩ trong làng xã, đã thúc đẩy về mặt tâm lý thi đua phấn đấu trong học hành để thi đỗ ra làm quan, đó là con đường, là mục tiêu phấn đấu của mỗi người cắp sách đi học, là nỗi niềm ấp ủ của người vợ đảm đang, quanh năm suốt tháng chạy gạo nuôi chồng ăn học, và cũng là kỳ vọng của xóm làng. Tất nhiên trong sinh hoạt của Văn chỉ có lẽ còn mặt trái của nó, song nó là biểu tượng của một vùng đất hiếu học, một truyền thống văn hóa lâu đời, mà không dễ nơi nào có được./.
